W dniu 27 października 2023 roku odbył się wykład zatytułowany „Człowiek-w-kontekście” i doświadczanie informacji: interdyscyplinarny wymiar badań nad zachowaniami informacyjnymi, który wygłosiła dr ha. Monika Krakowska z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Wykład został podzielony przez dr hab. Monikę Krakowską na kilka części. Na początku został przedstawiony cel prezentacji, który miał za zadanie wprowadzić uczestników w zagadnienia zachowań informacyjnych człowieka, które występują w kontekście, a także wynikają ze współczesnych, dynamicznie rozwijanych badań teoretycznych i empirycznych oraz zmian paradygmatów w nauce o informacji. Po pierwsze istotne stało się rozwijanie badań w paradygmacie konstrukcjonistycznym oraz konstruktywistycznym, co pozwoliło na eksplorację zachowań informacyjnych w aspektach poznawczo-społecznym, uwypuklając rolę doświadczenia i społecznego konstruowania wiedzy, kognitywno-afektywnym, a także społecznym. Po drugie wielowymiarowe i wieloparadygmatyczne podejście do analizowania zachowań informacyjnych człowieka przyczyniło się do wyjścia poza krąg profesjonalnych środowisk, zawodowych (np. naukowców, inżynierów) i eksplorowanie aktywności w różnych przestrzeniach informacyjnych, ucieleśnionych praktyk informacyjnych, zachowań informacyjnych w życiu codziennym, aktywności podczas relacji człowieka z informacją podczas spędzania wolnego czasu, uprawiania hobby, w sytuacji stanów kryzysowych etc.
Następna część prelekcji została poświęcona wyjaśnieniu czym są zachowania informacyjne rozumiane jako nadrzędna koncepcja dla ludzkich aktywności w relacji do informacji, a także będące subdyscypliną informatologii, w której wypracowano już szereg koncepcji i modeli sprawczości informacyjnej, a także ugruntowano i ukształtowano teoretyczne i empiryczne podstawy zachowań informacyjnych. Kolejno zostały rozróżnione koncepcje: a) zachowań informacyjnych, które odnoszą się do identyfikowania potrzeb informacyjnych, a następnie pozyskiwania, poszukiwania, zarządzania oraz wykorzystywania informacji oraz stanowią całokształt aktywności człowieka, aktywnych, biernych, intuicyjnych, niecelowych, jak i przypadkowych w relacji do informacji, źródeł i kanałów informacyjnych; b) praktyk informacyjnych, które często stanowiąc równoznacznik zachowań informacyjnych, rozumiane są jako ludzkie, umiejscowione w kontekście społecznym działania, podejmowane często nawykowo poprzez rutynowe monitorowanie utrwalonych społecznie i kulturowo aktywności w życiu codziennym i podkreślają rolę kompetentnego, racjonalnego i zaangażowanego człowieka, nadającego sens różnorodnym czynnościom i zachowaniom; c) doświadczania informacji, które związane jest interdyscyplinarnym podejściem (np. ewolucyjnym, afektywnym, kognitywnym, społecznym, biologicznym, jak i ekologicznym) i dotyczy holistycznej optyki sposobów subiektywnego doświadczania, odczuwania, poczucia pozyskiwania informacji, przetwarzania, użytkowania, wykorzystywania, dzielenia się informacją, a przez to tworzenia nowej wiedzy; d) kultury informacyjnej, którą można wyjaśniać jako transdyscyplinarny koncept, ściśle związany z procesami i zachowaniami informacyjnymi, szczególnie w odniesieniu do odczuwania i relacji z informacją, konstytuowany przez praktyki informacyjne, społecznie, poprzez zestaw rozwijanych wartości, postaw, norm oraz umiejętności informacyjnych, które dotyczą aktywności wchodzących w skład świadomych i sprecyzowanych oraz odpowiedzialnych zachowań informacyjnych, co prowadzi do osiągnięcia wiedzy i mądrości.
W kolejnej części wykładu Prelegentka zaprezentowała krótko kategoryzację zachowań informacyjnych, które poprzez nadrzędne aktywności, jak pozyskiwanie czy użytkowanie informacji, mogą przejawiać się poprzez szereg różnorakich subkategorii aktywności informacyjnych, jak np. rutynowe pozyskiwanie informacji, jej unikanie, niszczenie informacji, selekcjonowanie lub przechowywanie, jak i jej upowszechnianie lub podejmowanie decyzji. Zwróciła również uwagę na wybrane, kluczowe uwarunkowania zachowań informacyjnych, stanowiących także ich kontekst i determinujące ludzkie aktywności, do których zaliczyła między innymi czynniki ewolucyjne, kognitywne, afektywne oraz bariery informacyjne. Istotnym zagadnieniem stał się także kontekst, który jest zwykle wielowymiarowy, różnorodnie pojmowany (np. jako rezerwuar, sytuacja, okoliczności, informacyjna przestrzeń)i należy go rozumieć poprzez jego atrybuty, do których należą czas, przestrzeń, miejsce, cel, zadanie, sytuacja, procesy, sprawczość człowieka, behawior informacyjny, jak i inni ludzie.
Wyjaśnianie zawiłości zachowań i doświadczania informacji skondensowano poprzez omówienie wybranych wymiarów będących interdyscyplinarną podstawą do eksplorowania i rozumienia tych procesów. Przedstawiono wymiary: a) ewolucyjny, stanowiący imperatyw dostosowywania się do zmieniających się warunków i kontekstu, w których człowiek doznaje, odczuwa informację; b) ucieleśniony, który dotyczy ciała jako elementu poznawczego, poprzez który jednostka nadaje sens, jak i kształtuje działania w oparciu o reprezentacje mentalne, które buduje na podstawie doświadczenia oraz wiedzy; c) kognitywny, związany z interpretowaniem świata zewnętrznego, odbiorem rozmaitych bodźców dochodzących z otoczenia, w którym funkcjonuje jednostka, a także procesami myślowymi, rozumowania, analizowania, wnioskowania i planowania działań, rozwiązywania problemów; d) afektywny dotyczący roli emocji, uczuć, nastrojów i motywacji w doświadczaniu informacji; e) społeczny, który osadzony został w społecznych ramach norm, wartości, relacji interpersonalnych, aktywności i praktyk informacyjnych, świadomego doświadczania informacji, uczenia się społecznego.
Na koniec wykładu zostały zaproponowane istotne obszary badań zachowań informacyjnych użytkowników, które możliwe są do analizowania przez bibliotekarzy, do których zaliczono między innymi postulaty badań podejmowanych nad rozpoznawaniem różnorodności zachowań informacyjnych wśród użytkowników bibliotek, specyficznych przestrzeni informacyjnych, jak i uwarunkowań afektywnych i społecznych wykorzystywania zasobów (tradycyjnych i cyfrowych) w bibliotekach, badań nad epistemiczną kulturą jaką jest biblioteka oraz normatywnych sposobów doświadczania informacji w małych społecznościach. Podjęto również próbę odpowiedzi w jaki sposób zachowania i doświadczanie informacji oraz badania w tym obszarze mogą zostać skorelowane z badaniami nad dezinformacją i fake newsami.
Zainteresowanych pogłębieniem wiedzy na temat zachowań informacyjnych zapraszamy na stronę Archiwum Cyfrowego Wydawnictwa Naukowego i Edukacyjnego SBP, gdzie pod wymienionym hasłem znaleźć można wykaz pełnych tekstów publikacji w wolnym dostępie, poświęconych temu zagadnieniu.