Od stycznia do czerwca 2025 roku trwał projekt „Od książek do kompetencji: Biblioteki Przyszłości w ukraińskich gromadach”, realizowany przez Konwent Współpracy Samorządowej Polska–Ukraina. Organizacja ta od lat wspiera inicjatywy budujące relacje między instytucjami kultury w obu krajach. Szczególne miejsce w jej działalności zajmują projekty rozwijające kompetencje bibliotekarzy i wzmacniające pozycję bibliotek jako centrów życia społecznego.
Projekt był skierowany do bibliotek publicznych w czterech gromadach obwodu charkowskiego na Ukrainie: Oleksiivskiej, Biliaiivskiej, Lozivskiej i Berestynskiej.
Partnerem przedsięwzięcia było Centrum Rozwoju Samorządu Lokalnego w Charkowie. Projekt uzyskał także patronat honorowy Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich.
Głównym celem projektu było usprawnienie funkcjonowania bibliotek oraz podniesienie kwalifikacji 72 bibliotekarzy, co pozwoli im lepiej odpowiadać na potrzeby społeczności lokalnych. Biblioteki w małych miejscowościach pełnią rolę nie tylko wypożyczalni książek, ale także miejsc integracji, edukacji i zachowania dziedzictwa kulturowego. W tym kontekście rozwój kompetencji pracowników bibliotek staje się kluczowy dla ich dalszego funkcjonowania i skutecznej reakcji na wyzwania współczesności.
Projekt obejmował szereg działań mających na celu wsparcie bibliotekarzy w ich codziennej pracy i podniesienie rangi bibliotek jako lokalnych centrów kultury. W ramach inicjatywy uczestnicy wzięli udział w:
- Warsztatach stacjonarnych poświęconych nowoczesnym funkcjom bibliotek. Spotkania te koncentrowały się na roli biblioteki jako miejsca wspierającego rozwój kapitału ludzkiego, kultywującego lokalne dziedzictwo kulturowe i historyczne oraz wzmacniającego tożsamość narodową. Uczestnicy opracowali również plany rozwoju swoich placówek, dostosowane do specyfiki lokalnych społeczności.
- Warsztatach online, które koncentrowały się na aspektach organizacyjnych i społecznych pracy bibliotekarza. Poruszone zostały zagadnienia dotyczące kultury organizacyjnej biblioteki, roli bibliotekarzy jako moderatorów debat lokalnych oraz metod diagnozowania potrzeb kulturalno-społecznych użytkowników i potencjalnych użytkowników bibliotek.
- Wizycie studyjnej, umożliwiającej zapoznanie się z dobrymi praktykami polskich bibliotek, które skutecznie przekształciły swoją działalność z tradycyjnej wypożyczalni książek w nowoczesne centra kultury. Dzięki temu uczestnicy mogli czerpać inspiracje do wdrażania podobnych rozwiązań w swoich placówkach.
Warsztaty online prowadziła Barbara Markowska – obecnie Przewodnicząca Oddziału Szczecińskiego Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Doświadczenie współpracy z ukraińskimi bibliotekami przyniosło nie tylko szerszą perspektywę na funkcjonowanie tych instytucji, ale przede wszystkim refleksję nad koniecznością zmian w kulturze instytucjonalnej w sytuacji pełnoskalowej wojny, która wymusza podejmowanie nowych, trudnych wyzwań.
Bibliotekarze w Ukrainie podejmują obecnie nietypowe dla bibliotek działania, takie jak wsparcie rodzin wewnętrznie przesiedlonych, rodzin żołnierzy czy osób w kryzysach. Organizują pomoc psychologiczną i charytatywną, tworzą miejsca aktywności dla dzieci i młodzieży uczącej się zdalnie, zapewniając im bezpieczne przestrzenie do spotkań. Biblioteki prowadzą również zbiórki książek, ze szczególnym uwzględnieniem literatury ukraińskiej, aby wzbogacać swoje zbiory w tym trudnym czasie. Podejmują także działania upamiętniające poległych oraz wspierające żołnierzy walczących na froncie.
Zaangażowanie ukraińskich bibliotekarzy zasługuje na najwyższe uznanie. Ich odwaga, determinacja i kreatywność pokazują, że nawet w warunkach wojennych biblioteka może być bezpieczną przystanią i źródłem siły dla lokalnej społeczności.
Wypracowane przez nich metody działania są wartościową praktyką, którą warto upowszechniać, by lepiej zrozumieć, jak instytucje kultury mogą reagować na sytuacje kryzysowe, takie jak wojna.
Projekt współfinansowany był ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności w ramach programu RITA – Przemiany w regionie, realizowanego przez Fundację Edukacja dla Demokracji
Projekt objęty patronatem Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich