16 maja 2025 r. minęła 30. rocznica śmierci dr Marii Arnoldowej (1893-1995), historyka, pracownicy biblioteki żoliborskiego oddziału Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci w Warszawie, popularyzatorki czytelnictwa dzieci i mlodzieży.
Maria Arnoldowa, z domu Altberg, urodziła się 26 października 1893 r. w Płocku. Była córką Mojżesza Altberga, działacza społecznego i prezesa Banku Spółdzielczego w Płocku, i Pauliny (Perli) z domu Golde, nauczycielki muzyki. Ukończyła szkołę średnią w Płocku i zdała tam egzamin maturalny. Od 1917 studiowała historię na Uniwersytecie Warszawskim. W 1920 poślubiła kolegę ze studiów Stanisława Arnolda, historyka, późniejszego członka Polskiej Akademii Nauk. W 1922 r. brała udział w pracach zespołu Towarzystwa Naukowego Warszawskiego gromadzącego materiały do Bibliografii historii polskiej. W 1926, po przedstawieniu rozprawy Proces polsko-krzyżacki w 1422 roku (promotor prof. Marceli Handelsman) uzyskała tytuł doktora filozofii.
Od 1933 r. była związana z biblioteką żoliborskiego oddziału Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci (RTPD), którym kierował lekarz i pedagog Aleksander Landy. Wypożyczalnia, z której korzystały nie tylko dzieci z Żoliborza, funkcjonowała od roku 1932, czytelnię uruchomiono rok później, tworząc odrębne pomieszczenia dla dzieci starszych oraz dzieci z klas I-III. Aby zainteresować dzieci książką przygotowywano konkursy, plakaty, spotkania z autorami, głośne czytanie i opowiadanie baśni oraz odczyty popularnonaukowe z przezroczami. Maria Arnoldowa uczyła dzieci korzystania z katalogów, indeksów i bibliografii. Współpracowała również z rodzicami czytelników. Od 1934 r. istniało także Koło Przyjaciół Czytelni, zrzeszające uczniów od klas piątych. Jego członkowie brali udział w pracach porządkowo-technicznych.
We wrześniu 1939 r. Arnoldowa włączyła się w opiekę nad dziećmi, które trafiły do Towarzystwa. Potem wyjechała do Wilna, gdzie kierowała internatem dla uchodźców, a następnie żłobkiem. Jesienią 1941 powróciła do Warszawy, gdzie biblioteka działała nielegalnie - w ograniczonym zakresie - przy Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Uruchomiła czytelnię i organizowała w niej liczne zajęcia artystyczne i literackie. Liczba czytelników przekraczała rocznie 10 tysięcy.
Po upadku powstania Arnoldowa wyjechała do Krakowa i biała udział w tajnym nauczaniu na poziomie gimnazjum (historia, język francuski). Pierwsze miesiące powojenne spędziła w Bibliotece Jagiellońskiej przy pracach bibliograficznych na potrzeby Państwowego Instytutu Książki. Brała udział, z Adamem Łysakowskim, w pracach reaktywowanego Związku Bibliotekarzy Polskich.
Na prośbę Zarządu Głównego RTPD Maria Arnoldowa wróciła do Warszawy w marcu 1946 i rozpoczęła pracę w Bibliotece i Świetlicy Dziecięcej przy Centralnym Ośrodku Higieniczno-Wychowawczym Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. W 1951 r. władze oświatowe odsunęły ją od pracy w bibliotece dziecięcej, ponieważ reprezentowane przez nią wartości wychowawcze nie odpowiadały „nowej rzeczywistości”. Rozpoczęła wtedy pracę w Bibliotece Instytutu Chemii Ogólnej w Warszawie, biorąc także udział w organizowaniu specjalistycznych bibliotek resortowych. Przeszła na emeryturę w roku 1958.
Przez wiele lat Maria Arnoldowa dobierała odpowiedni księgozbiór do bibliotek dziecięcych. Zasiadała w komisji recenzującej książki dla dzieci Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy. W latach 1934-1939 była członkiem Komisji Oceny Książek do Czytania dla Młodzieży Szkolnej przy Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W latach 1945-1959 pracowała w Komisji Wydawniczej przy Urzędzie Rady Ministrów. Oceniała zagraniczne książki dla dzieci dla wydawnictwa „Nasza Księgarnia”. W 1947 uczestniczyła w ogólnopolskim zjeździe na temat literatury dziecięcej, zorganizowanym przez Ministerstwo Kultury i Sztuki, na którym wygłosiła referat Polska literatura dla najmłodszych, wnioskując o powołanie instytucji naukowej zajmującej się oceną lektur. Publikowała artykuły o działalności Biblioteki Dziecięcej RTPD oraz o literaturze dziecięcej (np. cykl w „Wychowaniu w Przedszkolu” 1949–1954 o twórczości Juliana Tuwima, Stanisława Jachowicza, Marii Kownackiej i in.). Była także współautorką Małego słownika literatury dla dzieci i młodzieży (1964).
W latach 1947–1948 rozpoczęła ponownie współpracę z zespołem przygotowującym Bibliografię historii polskiej. Od 1952 uczestniczyła w pracach Komisji Badań Dawnej Warszawy oraz Pracowni Atlasu Wczesnośredniowiecznego pod kierunkiem prof. Adama Wolffa. Opracowała skorowidz osób i nieruchomości Starej Warszawy oraz skorowidz ulic na podstawie ksiąg radzieckich (rady miejskiej) i ławniczych. Brała udział w przygotowaniu Księgi radzieckiej miasta Starej Warszawy. Tom I (1447–1527) (1963). Uczestniczyła też w przygotowaniu przez Komisję Historii Kobiet w Walce o Niepodległość Słownika uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939–1945 poległych i zmarłych w okresie okupacji niemieckiej (1988).
Maria Arnoldowa otrzymała w 1947 r. Srebrny Krzyż Zasługi „za wybitne zasługi na polu opieki nad dzieckiem”.
Zmarła 16 maja 1995 r. Została pochowana na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie.
M.P.
Zob. też:
Cygańska Janina, Schmidtowa Jadwiga: Maria Arnoldowa (1893–1995). W: Entuzjastki bibliotekarstwa dziecięcego, Warszawa : Wydaw. SBP, 1999, s. 35-44. (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych ; t. 6)