45. rocznica śmierci Anny Kotarskiej

21 czerwca 2025 r. minęła 45. rocznica śmierci Anny Kotarskiej (1910-1980), historyka, archiwisty, paleografa, bibliotekarki, znawczyni dawnej książki, wychowawczyni paru pokoleń starodruczników, starszego kustosza dyplomowanego Biblioteki Narodowej (BN).

Urodziła się w Petersburgu w roku 1910 w rodzinie inteligenckiej. Szkołę średnią ukończyła w 1930 r. u sióstr Niepokalanek w Jarosławiu. Dyplom magistra filozofii uzyskała w 1937 r. na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W czasie studiów pracowała jako guwernantka w prywatnych domach. Lata 1935-1939 spędziła w Rzymie, zajmując się dziećmi Stanisława Janikowskiego (1891-1965), radcy ambasady Rzeczypospolitej Polskiej przy Stolicy Apostolskiej. Ukończyła tam dwuletnią Watykańską Szkołę Paleografii, Dyplomatyki i Archiwistyki oraz roczną Watykańską Szkołę Bibliotekoznawstwa; odbyła również sześciomiesięczną praktykę w Bibliotece Watykańskiej. Wojnę 1939-1945 r. przeżyła w Warszawie. Prowadziła tajne komplety w szkole powszechnej, była również w Powstaniu Warszawskim jako tzw. „peżetka” (Podwydział Armii Krajowej „Pomoc Żołnierzowi”).

Po wojnie, świadomie wybrała zawód bibliotekarki. W latach 1945-1950 pracowała w Centralnej Bibliotece Wojskowej na stanowisku kierownika działu katalogów oraz Polskim Towarzystwie Importu Maszyn i Narzędzi „Polimex”, najpierw w archiwum, potem jako szef biblioteki. Od grudnia 1950 r. aż do przejścia na emeryturę w roku 1977 związana była z Zakładem Starych Druków BN. Przeszła tu kolejne stopnie awansu, otrzymując w 1972 r. stanowisko starszego kustosza dyplomowanego.

Główną domeną zawodową A. Kotarskiej była historia książki z XVII wieku i problematyka konserwacji zbiorów bibliotecznych. Zakres jej czynności służbowych w BN był jednak szerszy i obejmował: katalogowanie, korektę kart katalogowych, tworzenie kartotek, działalność informacyjną (znała kilka języków obcych), wystawową. Przyjmowała gości, prowadziła praktyki, kursy, wykłady z dziejów książki i profilaktyki konserwatorskiej zbiorów specjalnych. Była szczególnie ceniona za wszechstronne szkolenie nowoprzyjętych kolegów. Zainicjowała w BN rejestrację poloników z XVI-XVIII wieku w zagranicznych bibliotekach; w latach 1959 i 1965 w Rzymie dokonała przeglądu, pod tym kątem, zbiorów kilkunastu książnic. Ponad dwadzieścia lat pełniła dodatkowo funkcję zastępcy kierownika Zakładu przejmując od prof. Alodii Kaweckiej-Gryczowej odpowiedzialność za wszelkie czynności organizacyjno-administracyjne, niezbędne do właściwego funkcjonowania placówki.

Przygotowywane przez A. Kotarską opracowania naukowe pozostały w większości w maszynopisach lub kartotekach. Opublikowała m.in. artykuły: Konserwacja zbiorów bibliotecznych w świetle referatów na Kongresie Bibliotekarzy w Brukseli („Przegląd Biblioteczny” 1957, z. 4), Bibliografia Reformacji za lata 1945-1960 („Archiwum Historii, Filozofii i Myśli Społecznej” 1963), omówienie zawartości 69 tomów prestiżowego włoskiego czasopisma La Bibliofilia 1899-1967 („Rocznik Biblioteki Narodowej” 1968). Jest autorką przyczynku pt. Pieśń o Lisowczykach, utworu istotnego w dziejach polskiej XVII-wiecznej literatury mieszczańskiej („Pamiętnik Literacki” 1952, z. 3-4). Napisała kilka haseł do Encyklopedii wiedzy o książce (1971), wspomagała od strony redakcyjnej Bibliografie konstytucji sejmowych XVII wieku Kazimierza Budzyka (1952) oraz centralny katalog Incunabula quae in bibliothecis Poloniae asservantur (1970).

Od 1947 r. była członkiem Związku Archiwistów i Bibliotekarzy Polskich, następnie Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich.

Odznaczona została: Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami (1972, za udział w Powstaniu Warszawskim), odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1977), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1978).

Zmarła w roku 1980. Jest pochowana na Cmentarzu Stare Powązki w Warszawie (kw. 108, rz. 6, m. 15-16).

H.M.

Zob. też: